Ιστορικά Αθηναϊκά καφενεία

Τα παλιά καφενεία της Αθήνας

Οι περισσότεροι θαμώνες ήσαν ηλικιωμένοι πού φορούσαν κοστούμια, γραβάτες και καπέλα. Υπήρχε ένας μόνιμος θόρυβος από ομιλίες πού έφτανε ως ένα ορισμένο ύψος και σε προστάτευε από τη σιωπή..Έκτος από ελάχιστες εξαιρέσεις, οι άνθρωποι αυτοί ήταν πολύ ήρεμοι, απολάμβαναν με αργές κινήσεις τον καφέ τους, κάπνιζαν, έπιναν ούζο, ρακή, κονιάκ ή μπύρα, και έπαιζαν τάβλι, σκάκι ή χαρτιά. Κουβαλούσαν σχεδόν πάντα στην τσέπη του πανωφοριού τους μια εφημερίδα, πού διάβαζαν με μεγάλη προσοχή. Όταν ήταν με παρέα, σχολίαζαν κάποιο γεγονός, οπότε άρχιζε μια συζήτηση γύρω από την πολιτική, τα τελευταία νέα, την ακρίβεια και τα επιτεύγματα της Ιατρικής.
Τα ελληνικά καφενεία, όπως και τα καφέ σ’ όλη την Ευρώπη, αποτελούσαν ανέκαθεν κοινωνικό θεσμό. Είχαν συνδεθεί με τη ζωή του νεοέλληνα και ήταν κέντρο της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής της Αθήνας. Στην πελατεία τους περιλαμβάνονταν πολλές διασημότητες των τεχνών, της λογοτεχνίας και της πολιτικής. Εδώ διαμορφώνονταν καλλιτεχνικές παρέες, ανταλλάσσονταν ιδέες και προωθούνταν νέα ρεύματα στη λογοτεχνία και την τέχνη. Ήταν επίσης τόπος συνάντησης για πολιτικές συζητήσεις, αλλά και πολιτικής αντιπαράθεσης. Τα καφενεία της Πλατείας Συντάγματος αποτελούσαν το ευνοούμενο κέντρο διαβούλευσης των ψηφοφόρων και των πολιτευτών τους και θεωρούνταν “προθάλαμοι της Βουλής”.

Το Καφέ Ζόναρ’ς (Zonar’s), ένα από τα ιστορικότερα καφέ-ζαχαροπλαστεία της Αθήνας, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Βουκουρεστίου, απέναντι από το μεγαλοπρεπές Μέγαρο Σλήμαν, το “Ιλίου Μέλαθρον”.

Ιστορία και θαμώνες

Το ιστορικό καφέ “Ζόναρ’ς” ιδρύθηκε το 1939 από τον Έλληνα ομογενή Κάρολο Ζωναρά, ο οποίος είχε επιστρέψει στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, όπου είχε ανοίξει μια επιτυχημένη και επικερδή σοκολατοβιομηχανία. Τα εγκαίνια του “Ζόναρ’ς” έγιναν το Δεκαπενταύγουστο του 1940 και συνέπεσαν με τον τορπιλισμό της “Έλλης” στο λιμάνι της Τήνου.
Το καφέ “Ζόναρ’ς” στεγάζεται στο κτήριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, που θεμελιώθηκε το 1938 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Βασίλη Κασσάνδρα και Λεωνίδα Μπόνη. Ολόκληρο το κτηριακό συγκρότημα έχει χαρακτηριστεί από το 1994 ως “διατηρητέο ιστορικό μνημείο της Αθήνας” και “δείγμα της αρχιτεκτονικής των δημοσίων κτιρίων της εποχής του Μεσοπολέμου”.

Το καφέ-ζαχαροπλαστείο του “Ζόναρ’ς”, με τη μακρά ιστορία του, ήταν επί πολλές δεκαετίες κομμάτι της καθημερινότητας στο κέντρο της πόλης. Αποτελούσε προσφιλές στέκι της πολιτικής, καλλιτεχνικής και κοσμικής Αθήνας, ακόμη και στα χρόνια της Κατοχής. Ιδιαίτερα, από το 1950 ως το θάνατο του Ζωναρά (1968), το “Ζόναρ’ς” γνώρισε μεγάλες δόξες.
Οι χώροι του “Ζόναρ’ς” έχουν γράψει τη δική τους ιστορία. Εδώ έγραφε ο Σπύρος Μελάς τα χρονογραφήματά του για τον τορπιλισμό της “Έλλης”. Εδώ έδωσαν τηλεοπτική συνέντευξη στη γαλλική τηλεόραση ο Μάνος Χατζηδάκις με την Μελίνα Μερκούρη. Εδώ σύχναζε και η πολιτική ηγεσία του τόπου, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Ηλία Ηλιού, τον Γεώργιο Μαύρο, τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τον Γεώργιο Ράλλη και τον Ξενοφώντα Ζολώτα μέχρι τους Γιώργο Γεννηματά, Λεωνίδα Κύρκο και Αναστάσιο Πεπονή.
Θαμώνες του “Ζόναρ’ς” από τον κύκλο των συγγραφέων και καλλιτεχνών ήταν μεταξύ άλλων ο Σπύρος Μελάς, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσοςο Γιώργος Κατσίμπαλης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Μίνως Βολανάκης, ο Μάνος Χατζηδάκις, η Μελίνα Μερκούρη, η Τζήνη Καρέζη, ο Φρέντυ Γερμανός, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης. Αλλά και ξένες διασημότητες, όπως οι συγγραφείς Λόρενς Ντάρελ και Χόρχε Λουίς Μπόρχες και οι ηθοποιοί Άντονυ Κουίν και Σοφία Λόρεν επισκέπτονταν το “Ζόναρ’ς”, όταν βρίσκονταν στην Αθήνα.
Το καφέ-ζαχαροπλαστείο του “Ζόναρ’ς”, το ιστορικό στέκι των Ελλήνων πολιτικών και διανοουμένων του περασμένου αιώνα, έξι χρόνια μετά το κλείσιμό του το 2001, άρχισε ανακαινισμένο την επαναλειτουργία του στο νέο εμπορικό συγκρότημα του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, διατηρώντας ανέπαφα τα χαρακτηριστικά αρ – ντεκό στοιχεία του.
Ανάμεσα στα ιστορικά καφενεία της Αθήνας, που δεν υπάρχουν σήμερα, ήταν το φημισμένο καφενείο του “Ζαχαράτου” (ιδρ. 1888) στο ισόγειο της οικίας Βούρου, γωνία των οδών Σταδίου και Βασ. Γεωργίου Α’, όπου έχει ανεγερθεί σήμερα το ξενοδοχείο “Athens Plaza”. Θαμώνες του ήταν, μεταξύ άλλων, ο Παλαμάς, ο Ψυχάρης, ο Ξενόπουλος, ο Δροσίνης, ο Ροϊδης, ο Σουρής και ο Ζαν Μωρεάς. Το καφενείο του “Ζαχαράτου”, λόγω της έντονης πολιτικής παρουσίας και των πολιτικών συζητήσεων που καθημερινά διεξάγονταν σ’ αυτό, είχε χαρακτηρισθεί ως “το δεύτερον και πιο ελεύθερον κοινοβούλιον”.
Άλλο ιστορικό καφέ-ζαχαροπλαστείο της Αθήνας ήταν το Καφενείο του “Ζαβορίτη”, που στεγαζόταν στο ισόγειο της οικίας Ανδρέα Κορομηλά, ενός νεοκλασικού αρχοντικού που κτίστηκε στα 1850-1853 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Παναγή Κάλκου. Βρισκόταν στη γωνία της οδού Ερμού με την Πλατεία Συντάγματος και κατεδαφίστηκε το 1960. Στη θέση του ορθώνεται σήμερα το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών.

Τα “Ηνωμένα Βουστάσια” στην περιοχή των Χαυτείων επί της οδόυ Πανεπιστημίου 56 (όπου υψώνεται σήμερα το ξενοδοχείο “Τιτάνια”) ήταν δημοφιλές φιλολογικό, δημοσιογραφικό και καλλιτεχνικό κέντρο και όπως αναγράφεται σε διαφήμιση του καταστήματος (1911) “όλαι αι πνευματικαί Αθήναι, αι Αθήναι της αριστοκρατίας του πνεύματος συχνάζουν στα “Ηνωμένα Βουστάσια”. Τακτικοί θαμώνες στα “Ηνωμένα Βουστάσια” ήταν, μεταξύ άλλων, ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Σπύρος Μελάς, ο Διονύσιος Κόκκινος, ο Λάμπρος Πορφύρας και ο Κώστας Βάρναλης.

Ανάμεσα στα πολλά παλαιά και με ιστορία καφενεία της Αθήνας, που δεν υπάρχουν σήμερα, ήταν ακόμη το καφενείο του “Γαμβέττα”, που στεγαζόταν στο κτίριο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, στη συμβολή της οδού Κοραή με την Πανεπιστημίου, το “Βυζάντιον” της Πλατείας Κολωνακίου, που στεγαζόταν σ’ ένα παλαιό νεοκλασικό κτίριο με θαμώνες του, ανάμεσα σ’ άλλες προσωπικότητες, τον Γεώργιο Παπανδρέου, την Ελένη Βλάχου και το Μάνο Χατζηδάκι, το “Μπραζίλιαν” της οδού Βουκουρεστίου, στέκι του Κώστα Ταχτσή και του Αλέκου Φασιανού, το “Ηραίον” στη συμβολή των οδών Αγίου Μελετίου και Πατησίων, προσφιλές στέκι του Οδυσσέα Ελύτη, το καφέ-ζαχαροπλαστείο του “Φλόκα” επί της οδού Πανεπιστημίου, δίπλα ακριβώς σ’ αυτό του “Ζόναρ’ς”, το καφενείο του “Λουμίδη”, γνωστό ως “Το Πατάρι του Λουμίδη”, επί της οδού Σταδίου.

Το «πατάρι» της Σταδίου έχει μείνει στην ιστορία… Το Πατάρι της Σταδίου άνοιξε τον Ιανουάριο του 1938 στο νούμερο 38 της οδού Σταδίου, δίπλα στη Στοά Νικολούδη. Έγινε το σημαντικότερο και εμβληματικότερο λογοτεχνικό καφενείο της Αθήνας, παρόλο που δεν ήταν κάτι περιβόητο. Στο ισόγειο, όπου τα παράθυρα προς την οδό Σταδίου ήταν αρκετά μεγάλα ώστε να μπαίνει διάχυτο το φως, σύχναζαν κυρίως δικηγόροι, χρηματιστές και άλλοι βιαστικοί διερχόμενοι. Δεν είχε τραπέζια για να κάτσεις, μονάχα πάγκους όρθιων πελατών. Στο πατάρι σύχναζαν πιο μόνιμοι θαμώνες, που ήταν κυρίως συγγραφείς, ηθοποιοί, και δημοσιογράφοι. Τα τραπέζια -μικρά για να μην καταλαμβάνουν πολύ χώρο- ήταν διαταγμένα σε σχήμα «πι». Στην αριστερή πλευρά κάθονταν οι ηθοποιοί, οι δημοσιογράφοι και οι επιθεωρησιογράφοι. Στο βάθος οι συγγραφείς και οι ποιητές. Συχνοί ήταν όμως και οι θαυμαστές όλων αυτών, που έρχονταν να δούνε από κοντά τα ινδάλματά τους και είχαν έτσι την ευκαιρία να κάτσουν στο διπλανό με αυτούς τραπέζι. Καθώς και το απέναντι σ’ αυτό “Πέτρογκραντ”, κι ακόμη το “Πικαντίλλυ” και του “Τσίτα” δίπλα στη Στοά Νικολούδη στην οδό Πανεπιστημίου, και του “Απότσου” στη στοά της οδού Πανεπιστημίου αριθ. 10.


Ο πρώτος δημόσιος χώρος, στον οποίο διαδόθηκε η χαρτοπαιξία στην Αθήνα ήταν το «καφενείο των Αγωνιστών» (Μητροπόλεως και Αιόλου). Το 1836 λαμβάνονται τα πρώτα μέτρα κατά της χαρτοπαιξίας και ορίζεται ότι οι «λέσχες» πρέπει να λειτουργούν 20 χιλιόμετρα μακριά από τις κατοικημένες περιοχές (υπερβολικά μεγάλη απόσταση λόγω και της ανυπαρξίας των μεταφορικών μέσων). Οι λέσχες, όμως, λειτουργούσαν παράνομα, οι χαρτοπαίκτες στιγματίζονται ηθικά, αλλά η χαρτοπαιξία διαδίδεται τάχιστα (ακριβώς, επειδή είναι παράνομη). Οι αστυνομικοί ή οι δημοτικοί αστυνόμοι έκαναν έφοδο στα καφενεία και άρπαζαν (τα έβαζαν στην τσέπη τους) τα λεφτά των χαρτοπαικτών. Ενώ σε κάποιες άλλες λέσχες, οι ίδιοι οι κλητήρες (δημοτική αστυνομία της εποχής) φύλαγαν τσίλιες. Τα πράγματα είχαν πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε ο πρωθυπουργός Θ. Δηλιγιάννης επιχείρησε να περιορίσει τη χαρτοπαιξία. Το αποτέλεσμα ήταν να δολοφονηθεί (1905) ο πρωθυπουργός Δηλιγιάννης από τον μπράβο Αντώνη Κωσταγερακαρη, που είχε χάσει τη δουλειά του, επειδή έκλεισαν οι λέσχες.

ΠΗΓΗ